Samenvatting

Dit praktijkonderzoek is gehouden op het Kalsbeek College te Woerden. Gebaseerd op de probleemstelling waarbij leerlingen de aangeboden kennis uit de lesmethode op weinig actieve wijze (/op afstand ervaren) en er nauwelijks betekenis kan worden gegeven aan de leerstof, is er gezocht naar mogelijkheden tot verbetering via de competentie dialoog. Er waren verschillende aanleidingen voor de keuze van dialoog zoals de aansluiting op het schoolplan en de plurale samenleving met de vele verschillende levensbeschouwingen en opvattingen. Als laatste overtuigden de uitkomsten van het REDCO dat adviseerde, dat voor peaceful coexistence, vaardigheden voor dialoog tussen leerlingen van verschillende levensbeschouwingen verder kunnen worden ontwikkeld en versterkt. De hoofdvraag luidde: Hoe kan de competentie dialoog in de lessen godsdienst van klas 3 Havo/Vwo op het Kalsbeek College worden ingezet? Om tot een antwoord op deze vraag te komen, zijn er twee onderzoekcycli doorlopen. Met behulp van verschillende deelvragen en bijbehorende methoden van dataverzameling en analyse hebben de resultaten geleid tot een beantwoording van de hoofdvraag.

Het vertrekpunt voor de betekenis van dialoog in dit onderzoek heb ik ontleend aan Stichting dialoog in het onderwijs (2011): ‘de dialoog is een uitwisseling van persoonlijke ervaringen, betekenissen en waarden met als doel om inlevingsvermogen en onderling begrip op gang te brengen’. In dit onderzoek is gekozen voor een hermeneutische benadering van de godsdienstlessen waarbij naast de geboden kennis veel ruimte wordt gevraagd voor de levensbeschouwelijke vorming van de leerling. Vanuit de gedachte van ‘learning from/for religion’ (Grimmitt, 1973) wordt het leren met het oog op de eigen levensbeschouwelijke ontwikkeling en het gevoelig worden voor de eigen religiositeit en levensbeschouwing en van daaruit in gesprek gaan gestimuleerd. Dit sluit aan bij de genoemde plurale samenleving waarvan leerlingen zelf deel uitmaken. Via de ontmoeting tussen leerlingen onderling in de klas worden zij gestimuleerd te interpreteren en reflecteren zodat zij worden opgeleid tot kritische denkers.

In dit onderzoek is gebleken dat de dialoog goed aansluit bij het hedendaags godsdienst- en levensbeschouwelijk onderwijs daar het de leerlingen stimuleert via de ontmoeting van de ander te leren op weg naar betekenisgeving. De wijze waarop de dialoog kan worden ingezet, veronderstelt een actieve participerende houding. Samenwerkend met anderen vindt co-constructie of co-creatie plaats en wordt het geleerde verrijkt, getoetst en eigen gemaakt. De docent krijgt een iets andere rol en wordt in dit concept gesprekspartner en begeleider van de leerling. De leerling wordt verondersteld nieuwsgierig te zijn en dat hij ook persoonlijk verantwoordelijkheid gaat dragen voor de eigen ontwikkeling. Verschillende pedagogisch en didactische aandachtspunten hebben de innovatie van de dialooglessen gestuurd zoals het onderwerp van de dialoog, het gewenste gedrag van de leerling en de motiverende rol van de docent. Daarnaast werd ontdekt dat de doelen en reflectie voor de leerling in grote mate bijdragen aan het slagen van de dialoog.

De dialooglessen besloegen in totaal drie lessen. Na de introductie les, met een eerste aanzet tot toepassing van dialoog, volgden twee volledige lessen dialoog die aansloten op de onderwerpen van de gehanteerde lesmethode. Via een stappenplan en gestructureerde uitleg kregen leerlingen de dialoog uitgelegd en kon deze worden uitgevoerd. Een aantal resultaten kwam in dit onderzoek naar voren. Als eerste viel op voor leerlingen en docent dat een verhoogde leerling betrokkenheid tijdens de dialoog zichtbaar was vergeleken met een klassikale les. Ook heeft de dialoog leerlingen nieuwe inzichten geboden. Zo is gebleken dat de perspectieven van de leerling op de visie van de ander tijdens de dialogen zijn verbeterd. Leerlingen geven daarbij aan dat door de oefening van dialoog in de klas de bewustwording van het belang van de dialogische vaardigheden is toegenomen. Een andere belangrijke ontdekking was dat leerlingen door de dialoog te voeren de leerstof en hun persoonlijke standpunten met elkaar konden verbinden. Dit ervoeren zowel de docent als de leerlingen als een waardevolle verdieping.

De verbeteringen die de inzet van de competentie dialoog bood in de lessen godsdienst in klas 3A op het KC, maakten dat de betekenisvolle verbinding tussen het cognitieve lesmateriaal en de context van de leerling op actieve wijze tot stand kwam.