Samenvatting

Kinderen van ouders met een verslaving (KVO) en/of psychische stoornis (KOPP) vormen een doelgroep die snel vergeten wordt. Echter zijn er steeds meer kinderen die opgroeien in een gezin met verslavings- en/of psychische problematiek (Van der Zanden, 2017). Doordat er in dit soort gezinnen vaak problematiek heerst bij de ouders, wordt er op emotioneel gebied een grotere last gelegd op de jongeren. Er kan sprake zijn van parentificatie (rolomkering) maar ook kunnen de jongeren gevolgen ervaren op sociaal gebied of in hun schoolprestaties. Een transgenerationele overdracht van een verslaving is een groeiend probleem (De Graaf, De Jonge, Romijn, 2010). Om een duidelijk beeld te scheppen van de situatie waarin KVO/KOPP jongeren zich bevinden, is er in opdracht van Verslavingszorg Noord Nederland onderzoek gedaan naar de ervaringen van jongeren over het opgroeien binnen een gezin waarin verslaving en/of een psychische stoornis een rol speelt.
Doel
Het doel van dit onderzoek is om inzicht te krijgen in hoe jongeren tussen de 16-24 jaar het opgroeien in een gezin met verslavings- en/of psychische problematiek ervaren. De doelstelling luidt als volgt: ‘’Binnen 11 weken is er bij de Verslavingszorg Noord-Nederland te Leeuwarden inzicht gecreëerd in de ervaringen van jongeren van 16-24 jaar met betrekking tot de rol tijdens het opgroeien in een gezin waar verslaving en/of een psychische stoornissen voorkomt”. Om de doelstelling te bereiken is er een vraagstelling opgesteld om onderzoek naar te gaan doen: “Wat zijn de ervaringen van de jongeren in de leeftijdscategorie 16-24 jaar die deelnemen aan een gespreksgroep bij VNN Leeuwarden over het opgroeien met een verslaafd gezinslid en/of een gezinslid met een psychische stoornis”.
Methode
Om antwoord te krijgen op de vraagstelling zijn er telefonische semigestructureerde interviews uitgevoerd met zes jongeren tussen 16-24 jaar die hulp krijgen van Verslavingszorg Noord-Nederland door middel van praatgroepen. Alle zes jongeren hebben een ouder(s), broer en/of zus die aan een verslaving lijdt en/of een psychische stoornis heeft.
Resultaten
Uit de resultaten kwamen meerdere ervaringen van de zes jongeren overeen. Jongeren hebben het opgroeien met deze gezinsproblematiek ervaren als een moeilijke situatie waarin ze verschillende rollen hebben aangenomen zoals de moederrol of zich een ‘zondebok’ voelden. Het gevolg van dit parentificatie proces is dat respondenten niet naar hun eigen behoeften en verlangens luisteren maar overmatig rekening houden met een ander. Door parentificatie cijfert het kind zichzelf weg en offert zich op, voor het welzijn van de ouder. Dit is wat er in hun jeugd geleerd is. In latere relaties zal dit patroon zich blijven herhalen (Van Bedaf, 2016). Ook zijn er enkele respondenten die zelf een verslaving of psychische stoornis hebben ontwikkeld. Ook kwam bij de meerderheid van de respondenten extreem opstandig gedrag voor. Zij vertelden dat door opstandigheid en door niet begrepen worden door hun omgeving de jongeren zich gingen misdragen. Dit uitte zich in extreme opstandigheid, in aanraking komen met justitie en drugs, spijbelen, foute vrienden en woede.
Conclusie
Jongeren binnen KVO/KOPP gezinnen nemen verschillende rollen aan. Ze voelen zich een ‘hulpverlener’ of ‘het zwarte schaap’, maar nemen ook de moederrol voor broertjes/zusjes op zich. De respondenten vertelden dat ten gevolge van een onstabiele thuissituatie, er door hun extreem opstandig gedrag geuit werd. Jongeren voelen zich vaak niet gehoord door de hulpverlening.
Aanbevelingen
Als hulpverlener van gezinnen met deze problematiek is het van belang dat er niet alleen gekeken worden naar de verslaafde ouder en/of ouder met psychische stoornis. Andere gezinsleden moeten hier ook bij betrokken worden. Uit onderzoek is gebleken dat zij zich vaak niet gehoord voelden of voor hun gevoel te laat hulp aangeboden kregen. Voor resultaten met een grotere populatie wordt aanbevolen een vervolg onderzoek te doen naar deze doelgroep.