Samenvatting

Het zijn boeiende tijden waarin we leven. De uitdagingen waar de maatschappij mee geconfronteerd
wordt zijn van lokaal tot globaal niveau omvangrijk en vaak schier onoverzichtelijk. In het licht van
klimaatverandering, grondstoffentekorten, (over)bevolking, voortbestaan van diersoorten en
volksmigraties lijkt een onderzoek naar standaarden in het hoger onderwijs (of beter: ontwerpeisen
voor standaarden van de beschrijving van onderwijsaanbod in het hoger onderwijs) tamelijk ridicuul. Is
er niet een beter onderwerp waar energie in gestoken kan worden, een onderwerp met meer
relevantie voor de toekomst van onze maatschappij?
We hoeven maar naar het nabije verleden te kijken om te zien dat veel desastreuze ontwikkelingen
voortkwamen uit onverdraagzaamheid, onbegrip en onkunde, gevoed door ongefundeerd
superioriteitsgevoel, afgebakend door felbevochten landsgrenzen. Uiteindelijk is de Europese Unie in
eerste instantie ontstaan om te voorkomen dat de grote Europese mogendheden in de toekomst weer
met elkaar op de vuist gaan. Wanneer we kijken naar onderstaand figuur, dan kunnen we zien dat
anno 2010 bijna alle gezworen vijanden uit het verleden (Spanje, Portugal, Italië, Duitsland, Frankrijk
en uiteraard ook de handelsnatie Nederland) hun nationale munt, toch wel de trots van een natie,
hebben ingewisseld voor de gezamenlijke Euro. En zichtbaar is ook dat in 2010 de Europese Unie is
gegroeid van een beperkte niet-aanvals zone naar een uitgebreid vrijhandelsgebied.
Sinds het laatste decennium van het vorig millennium is er in Europa tamelijk geruisloos een
opmerkelijke ontwikkeling bijgekomen. De figuur toont ook het ontstaan van de EHEA: de European
Higher Education Area. In 1999 is door de ministers van onderwijs van de Europese Unie de Bologna
Verklaring ondertekend. Met de ondertekening van deze verklaring hebben de leden zich
gecommitteerd aan het tot stand brengen van één open onderwijsruimte binnen Europa in 2010. Bij
haar initiële ontstaan in 1999 was zij al omvangrijker dan het huidige grondgebied van de Europese
Unie of zelfs "Schengen', en nu in 2010 omvat zij 46 participerende landen, waaronder zowel de
kleinste als de grootste natie ter wereld.
De European Higher Education Area heeft als doel studenten in het hoger onderwijs mobiliteit te
bieden. Hiermee ontstaat een gebied waarbinnen studenten hun studieloopbaan kunnen plannen dat
gekenmerkt wordt door pluriformiteit en veelkleurigheid. Dit kan worden gezien als een verrijking voor de individuele student, maar tegelijk ontstaat ook kennis van (en hopelijk waardering voor) andere
culturen. Immers, kennis is misschien wel hét instrument tegen onverdraagzaamheid, onbegrip en
onkunde, en daarmee de sleutel tot de oplossing van de mondiale problemen waar de mensheid nu
mee worstelt.
Maar hoe komt die studentenmigratie op gang? Om effectief mobiel studeren mogelijk te maken moet
het hoger onderwijs een geschikte structuur bieden. Het proces dat de EHEA vormgeeft heeft hier
instrumenten voor ontwikkeld, maar ook individuele universiteiten begrijpen dat de student uit Moskou
of Londen niet naar Nederland afreist om één keuzevakje te volgen. Het onderwijsprogramma is
daarom bij veel instellingen inmiddels ingericht in grote brokken (majoren en minoren), die een
effectieve uitwisseling mogelijk maken.
Daarmee is de kous echter niet af. Want hoe krijgt die student in Moskou en Londen door dat er in
Nederland een interessant aanbod bestaat? Dat kan alleen door het aanbod aan onderwijs op zo'n
manier te communiceren dat deze student het in Londen en Moskou ook kan begrijpen. Het zal
duidelijk zijn dat dit eisen stelt aan het ontwerp van de presentatie van dat onderwijsaanbod. Daarbij
komt dat de doelstellingen, die Europa zichzelf stelt op het gebied van studentenmobiliteit in het hoger
onderwijs, het onderwijsmodel fundamenteel veranderen. Het model transformeert van aanbodgericht
naar klantgericht. Voor de ondersteuning van een transparant onderwijsaanbod bestaan echter nog
geen breed geaccepteerde( ICT-)voorzieningen, die de student de juiste informatie verschaffen. De
student wordt daardoor gehinderd in zijn keuzeproces. Er bestaan wel diverse initiatieven, maar
onduidelijk is vooralsnog met welke criteria deze initiatieven te beoordelen zijn.
Waar moet de beschrijving van onderwijsaanbod aan voldoen, wil de student in staat zijn te kiezen?
Deze vraag vormde voor mij de aanleiding om op (onder)zoek te gaan naar ontwerpeisen te stellen
aan standaarden voor de beschrijving van onderwijsaanbod.