Samenvatting

Na de inwerkingtreding van de Ambtenarenwet in 1929 beschikt het overheidspersoneel over een ambtelijke status en daarmee een ambtelijke rechtspositie. De ambtenaar werd sindsdien eenzijdig aangesteld en beschermd tegen het ontslag. Tegelijkertijd werd met de vaststelling van de arbeidsovereenkomst in het BW, de positie van de werknemer in de marktsector verstevigd. Zijn positie, rechten en plichten zijn sindsdien wettelijk geregeld. Deze ontwikkelingen in de private sector hebben het verschil tussen de overheidsector en de marktsector aanzienlijk verkleind. Van toen af ziet de overheid weinig tot geen reden waarom ambtenaren over een aparte ambtelijke status mogen beschikken, daarom probeert de overheid sinds jaren tachtig de rechtspositie van de ambtenaar te normaliseren.

In 1993 is protocol Sectoralisatie in werking getreden en daarmee is de overheid in acht sectoren verdeeld. Na de Sectoralisatie is onderwijs grotendeels genormaliseerd, zo zijn de sectoren beroepsonderwijs en de volwassen educatie (BVE) en hoger beroepsonderwijs (HBO) volledig privaatrechterlijk georganiseerd (genormaliseerd). Voorts is het bijzonder onderwijs in het primair en voortgezet onderwijs van oudsher privaat georganiseerd. De werknemers zijn in dienst op basis van een tweezijdige arbeidsovereenkomst naar burgerlijk recht. Hun collega's in het openbaar onderwijs zijn daarentegen eenzijdig aangesteld als semi ambtenaar. Hetzelfde geldt voor de universiteiten. Daarvan zijn elf openbaar en drie bijzonder.

Deze verdeeldheid heeft voor het ontstaan van twee rechtsgangen wat betreft aanstelling, ontslag en de rechtsbescherming binnen de onderwijssector gezorgd, waardoor er ongelijkheid binnen de sector ervaren wordt. Om deze ongelijkheid weg te nemen biedt het normaliseringsproces - dat jaren geleden in gang is gezet- een oplossing, namelijk het gelijktrekken van de positie van het onderwijspersoneel aan de positie van de werknemers in de marktsector.

In het onderzoek is gekeken naar de onderstaande mogelijke gevolgen voor het onderwijs wanneer deze sector genormaliseerd gaat worden.

In geval van volledige normalisatie
In dit geval wordt de ambtelijke rechtspositie volledig gelijk gesteld met de positie van de werknemer in de sector markt.

- Aanstelling
De eenzijdige aanstelling in het openbaar onderwijs wordt afgeschaft. Het personeel treedt op basis van een tweezijdige arbeidsovereenkomst in dienst. Op dit gebied komt er geen wijziging voor het bijzonder onderwijs, omdat het personeel in het bijzonder onderwijs op basis van een tweezijdige arbeidsovereenkomst aangesteld wordt.

- Rechtsbescherming
De bezwaarprocedure in het openbaar onderwijs en de verweerprocedure in het bijzonder onderwijs dienen te vervallen. Tevens verliest het openbaar onderwijs de mogelijkheid van beroep bij de bestuursrechter en het bijzonder onderwijs de mogelijkheid van beroep bij de Commissie van beroep. Daarvoor in plaats wordt het Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen (BBA) en de preventieve ontslagtoetsing - een toetsing vooraf- door het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) WERKbedrijf van kracht. Het beroep bij de Centrale Raad van Beroep (CRvB) voor het personeel van openbaar onderwijs vervalt. In plaats daarvan komt de mogelijkheid van beroep bij de kantonrechter, zoals thans al geldt voor het bijzonder onderwijs. Kortom, het huidige systeem van de marktsector wordt van toepassing.

In geval van gedeeltelijke normalisatie
In dit geval wordt een deel van de ambtelijke rechtspositie genormaliseerd.

- Aanstelling
De eenzijdige aanstelling wordt net als bij een volledige normalisatie vervangen door een tweezijdige arbeidsovereenkomst.

- Rechtsbescherming
De bezwaarprocedure zal door de verweerprocedure, het beroep bij de bestuursrechter voor openbaar onderwijs door het beroep bij de Commissie van Beroep en het beroep bij de CRvB door het beroep bij de kantonrechter vervangen worden. Kortom, het systeem van het openbaar onderwijs wordt gelijkgesteld aan het systeem van het bijzonder onderwijs.

Natuurlijk kan de overheid niet zondermeer eenzijdig wijzigingen in de sector brengen. Er moet altijd eerst overleg gevoerd worden met de belangengroepen zowel van werknemerskan als werkgeverskant. De wensen en argumenten van de belangengroepen spelen een belangrijke rol in het omvormen van het huidige systeem binnen de onderwijssector. Zowel de Algemene Onderwijsbond (AOB) en de CNV Onderwijs (CNVO, werknemersorganisaties) als de Primair Onderwijsraad (PO- raad, werkgeversorganisatie) zijn van mening dat een gedeeltelijke normalisatie effectief en efficiënter zal zijn dan volledige normalisatie. Zij geven er de voorkeur aan om het huidige systeem dat binnen het bijzonder onderwijs geldt, ook op het openbaar onderwijs van toepassing te verklaren.

Niet alleen deze belangengroepen maar ook de initiatiefnemers van het wetsvoorstel 'Wet normalisering rechtspositie ambtenaren' geven aan voorstander te zijn van het huidige ontslagsysteem in het bijzonder onderwijs en achten de toepassing daarvan op het openbaar onderwijs wenselijk.

Om tegemoet te kunnen komen aan de wens van de overheid en de belangengroepen om meer gelijkheid te creëren in de onderwijssector, wordt concluderend in dit onderzoek voorgesteld om in plaats van het systeem van de marktsector, het huidige systeem van het bijzonder onderwijs op het openbaar onderwijs toe te passen. Hierdoor ontstaat de situatie dat er een eenvormig systeem in de sector onderwijs gehanteerd wordt, de directe bemoeienis van de overheid met het onderwijs uitblijft en de ontslagprocedures van het openbaar onderwijs sneller afgerond worden.