Samenvatting

Per 1 januari 2015 is de Participatiewet in werking getreden. De Participatiewet vervangt de Wet werk en bijstand (Wwb). Deze nieuwe wet brengt een aantal veranderingen met zich mee. Zo verandert de verordening de maatregelen uit de Wet werk en bijstand, beschikken gemeenten over nieuwe instrumenten die ervoor moeten zorgen dat burgers sneller een plek op de arbeidsmarkt vinden en is de beleidsvrijheid van gemeenten toegenomen. Gemeenten kunnen door toegenomen beleidsvrijheid zelf bepalen voor welke groep burgers zij een voorziening beschikbaar stellen en wat de voorwaarden zijn om in aanmerking te komen voor de voorziening.
De gemeente Rotterdam heeft de keuze gemaakt om de Individuele Inkomenstoeslag alleen beschikbaar te stellen voor alleenstaande ouders met een leeftijd van 18 tot 27 jaar. Sociaalraadslieden van de gemeente Rotterdam vragen zich af hoe de beleidsvrijheid, in het kader van de Participatiewet, is bedoeld en welke keuzen andere gemeenten hebben gemaakt bij het invullen van de verordening Individuele Inkomenstoeslag. De doelstelling van dit onderzoek is het verduidelijken van het begrip beleidsvrijheid. Er wordt duidelijkheid gecreëerd over hoe de wetgever de beleidsvrijheid, in het kader van de Participatiewet, heeft bedoeld en hoe de beleidsvrijheid is gebruikt bij het vormgeven van de verordening Individuele Inkomenstoeslag Participatiewet. Daarnaast wordt de Rotterdamse verordening rondom de Individuele Inkomenstoeslag vergeleken met die van negen omliggende gemeenten. Daarom luidt de centrale vraag: ‘Hoe is de verordening Individuele Inkomenstoeslag Participatiewet, in het kader van de beleidsvrijheid, ingevuld door de gemeenten Rotterdam, Schiedam, Nissewaard, Maassluis, Rijswijk, Barendrecht, Capelle aan den IJssel, Ridderkerk, Dordrecht en Den Haag? En hoe pakken de verordeningen uit voor de verschillenden typen burgers in deze gemeenten?’ Om deze vraag te kunnen beantwoorden is gebruik gemaakt van de methode documentenanalyse. Verschillende kamerstukken, verordeningen, beleidsplannen en notulen van de Eerste en Tweede Kamer zijn geanalyseerd en verwerkt in analyseschema’s. Daarnaast is er gebruik gemaakt van casuïstiek om de uitwerkingen van de verordeningen voor de verschillende typen burgers te analyseren.
Uit de resultaten van het onderzoek blijkt dat de wetgever de beleidsvrijheid van gemeenten heeft vergroot, zodat het mogelijk wordt om bij de uitvoering van de wet maatwerk te leveren en integraal beleid te ontwikkelen. Deze twee aspecten zijn nodig voor het optimaal uitvoeren van de wet door gemeenten.
Het leveren van maatwerk is in de gemeente Rotterdam het geval. Deze heeft de Individuele Inkomenstoeslag beschikbaar gesteld voor jonge alleenstaande ouders, omdat deze steeds vaker langdurig in de bijstand belanden. De jonge alleenstaande ouders waarvoor de toeslag is bedoeld, beschikken niet over het minimale onderwijsniveau om kans te maken op geschoold werk. Daarom wordt de Individuele Inkomenstoeslag in de gemeente Rotterdam ingezet als instrument om de jonge alleenstaande ouder te stimuleren om weer naar school te gaan. De gemeenten Schiedam, Nissewaard, Maassluis, Rijswijk, Barendrecht, Capelle aan den IJssel, Ridderkerk, Dordrecht en Den Haag hebben de verordening Individuele Inkomenstoeslag verschillend ingevuld. Zo zijn er verschillen te vinden in de langdurigheidseis, de invulling van de termen “langdurig laag inkomen” en “geen uitzicht op inkomensverbetering”, en de hoogte van de Individuele Inkomenstoeslag. De verschillen in de verordeningen van de tien gemeenten leiden er toe dat de belanghebbende in de ene gemeente wel recht heeft op de Individuele Inkomenstoeslag en in de andere gemeente niet. Daarbij kunnen er verschillen zijn in de hoogte van de Individuele Inkomenstoeslag.
Om de gewenste situatie te bereiken zijn er een aantal aanbevelingen gedaan. Deze zijn:
1. Vervolgonderzoek naar de gevolgen van uitsluiting van de Individuele Inkomenstoeslag voor alleenstaanden en gehuwden in de gemeente Rotterdam.
2. De bevindingen van het onderzoek onder de aandacht brengen bij de Landelijke signaleringscommissie van Sociaalraadslieden;