Samenvatting

In de Nederlandse samenleving wordt steeds vaker een beroep gedaan op de zelfredzaamheid van mensen, wat betrekking heeft op de mate waarin de mens in staat is om zichzelf te kunnen onderhouden. Met ‘zelfzorg’ wordt gedoeld op de taken die mensen in het dagelijks leven uitvoeren om te kunnen functioneren in de eigen omgeving en het lichamelijke welzijn te behouden. Mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB) hebben naast deze beperking vaak psychische problemen, wat zelfzorg voor hen moeilijk maakt. Het uitvoeren van zelfzorg vraagt met name om de praktische vaardigheden, die bij deze doelgroep beperkt ontwikkeld zijn. Een beperkt zelfzorgvermogen kan leiden tot een verminderende zelfredzaamheid, waardoor de zorgbehoefte van deze doelgroep blijft toenemen. Door de invoering van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) zou de mens dan een beroep kunnen doen op het sociale netwerk. Het sociale netwerk van mensen met een LVB is daarentegen vaak ontoereikend of het bestaat met name uit hulpverleners. Voor psychiatrische instellingen zijn modelhuisregels en hygiënenormen opgesteld om de zelfzorg te kunnen optimaliseren. Het blijkt echter dat hulpverleners in de geestelijke gezondheidszorg alsnog over onvoldoende instrumenten beschikken om de zelfredzaamheid van hun cliënten te bevorderen. Daarbij komt naar voren dat het hanteren van de gestelde protocollen hiaten teweegbrengt binnen kliniek X in het motiveren tot zelfzorg. In de praktijk blijkt dat er sprake is van een verminderde motivatie bij de cliënten van kliniek X om zelfzorg te verrichten, terwijl zij uitstromen naar begeleid of zelfstandig wonen. De mate van begeleiding is dan mede afhankelijk van de zelfredzaamheid in de zelfzorg. Aangezien van mensen met een LVB toch verwacht wordt dat zij tot op zekere hoogte zelfredzaam zijn, is het van belang dat cliëntbegeleiders hiertoe handvatten krijgen. De onderzoeksvraag die hierbij is opgesteld luidt als volgt: “Hoe kunnen de cliëntbegeleiders van kliniek X cliënten met een licht verstandelijke beperking en psychische problematiek motiveren tot zelfzorg, zodat de zelfredzaamheid van deze cliënten bevorderd wordt en zij zelfredzamer kunnen uitstromen naar begeleid of zelfstandig wonen?”

Dit onderzoek neemt zowel een kwalitatief als een kwantitatief karakter aan, waarbij op basis van interviews met cliëntbegeleiders en enquêtes onder de cliënten in kaart is gebracht welke competenties de cliëntbegeleiders inzetten bij het motiveren tot zelfzorg, welke bevorderende en belemmerende factoren ervaren worden in het motiveren en welke wensen de cliëntbegeleiders hebben. Uit de resultaten blijkt dat zelfzorg niet geprioriteerd wordt in het behandeltraject van cliënten en dat kennis ontbreekt bij de cliëntbegeleiders over het motiveren. Daarnaast blijkt dat 68% van de cliënten tijdens de opvoeding niet gestimuleerd is tot zelfzorg, wat het motiveren bemoeilijkt. Naar aanleiding van de resultaten zijn aanbevelingen gedaan voor de cliëntbegeleiders van kliniek X om cliënten met een LVB en psychische problematiek te motiveren tot zelfzorg, zodat zij zelfredzamer kunnen uitstromen naar zelfstandig of begeleid wonen. Deze aanbevelingen richten zich met name op het ontwikkelen van een visie omtrent zelfzorg, het bevorderen van de competenties van de cliëntbegeleiders, het implementeren van zelfzorg in het behandeltraject van de cliënten, het inzetten van de zelfredzaamheidmatrix (ZRM), een zelfzorgtraining voor de cliënt en nader onderzoek naar de klinische overdracht met betrekking tot zelfzorg.