Samenvatting

Het is de gemeente Amstelveen bekend dat op 18 december 2014 het wetsvoorstel “Scheiden zonder rechter” ingediend is bij de Tweede Kamer. De gemeente Amstelveen wil graag weten hoe deze wet uitgewerkt gaat worden in de praktijk en hoe zo een wet geïmplementeerd moet worden bij de afdeling burgerlijke stand. In het kader van deze probleemstelling heb ik de centrale vraag ontwikkeld: “Wat betekent het wetsvoorstel scheiden zonder tussenkomst van de rechter voor de werkprocessen- en instructies van de gemeente Amstelveen en hoe kan dit wetsvoorstel worden geïmplementeerd?”. Het wetsvoorstel zorgt ervoor dat echtgenoten (onder bepaalde voorwaarden) kunnen scheiden bij de ambtenaar van de burgerlijke stand. Dit wetsvoorstel heeft veel overeenkomsten met de huidige vorm van echtscheiden bij de rechtbank en van de ontbinding geregistreerd partnerschap. De belangrijkste wijziging die het wetsvoorstel met zich meebrengt is dat de echtscheidingsovereenkomst wordt afgeschaft. Deze echtscheidingsovereenkomst wordt afgeschaft bij de vormen: scheiden zonder rechter en bij de ontbinding van het geregistreerd partnerschap. Partijen blijven altijd de mogelijkheid houden om een echtscheidingsovereenkomst op te stellen. De ambtenaar van de burgerlijke stand controleert deze echtscheidingsovereenkomst niet inhoudelijk (dat doen zij nu ook niet bij ontbinding geregistreerd partnerschap waar deze nog wel verplicht gesteld wordt). Om een wet te kunnen implementeren moet elke vak-afdeling wel op de hoogte zijn van de actuele ontwikkelingen. Deze ontwikkelingen moeten zij dan ook zelf volgen. De afdeling juridische zaken wordt alleen betrokken bij het opstellen van een beleid als hen hierom gevraagd wordt. Veelal gebeurt dit te laat en zijn zij meer bezig met “brandjes blussen”. Naast dat er intern advies gevraagd kan worden, wordt dit ook extern gedaan. Hierbij kan gedacht worden aan contact opnemen met diverse omringende gemeentes. De gemeente Amstelveen heeft een nauwe samenwerking met: Amsterdam, Uithoorn, Diemen, Ouder Amstel en Aalsmeer. De adviseur burgerzaken is de aangewezen persoon om op de hoogte te blijven van alle ontwikkelingen. Zodra er een ontwikkeling plaatsvindt bespreekt hij dit in het wekelijkse senioren overleg. Vanuit dit overleg worden de ontwikkelingen gevolgd. Een half jaar voordat het wetsvoorstel wordt doorgevoerd gaat de gemeente actief aan de slag. De adviseur zal dan beleidsstukken opstellen en overlegt deze dan aan de teamleider van publiekszaken. Zodra zij beiden achter hun beleidsstukken staan, zullen zij het overleggen aan de afdeling juridische zaken om te kijken of alles juridisch correct is. Tijdens dit proces wordt er ook tijdens het werkoverleg met het betreffende cluster (burgerlijke stand) de updates besproken en de ambtenaren om hun input gevraagd. De adviseur zal uiteindelijk een definitief werkproces schrijven, zodat de ambtenaren direct aan de slag kunnen als het wetsvoorstel inwerking treedt. De medewerkers van de afdeling burgerlijke stand zijn van mening dat zij genoeg expertise hebben om een echtscheiding te kunnen uitspreken. Zij zijn deze mening toegedaan, omdat de echtscheidingsprocedure bij de gemeente veel overeenkomsten heeft met de procedures van het voorgenomen huwelijk, de ontbinding geregistreerd partnerschap en het inschrijven van een echtscheidingsakte. De procedure is voor hen dus niet nieuw. De ambtenaren van de burgerlijke stand vinden het wel van belang dat er meer dan één contact moment plaatsvindt met de partijen die willen scheiden. Zij vinden dit van belang, zodat zij beter kunnen beoordelen of er sprake is van dwang. Er bestaat geen “werkinstructie” om te kijken of er sprake is van dwang, de ambtenaren moeten afgaan op hun onderbuik gevoel en naar bewijzen zoeken. Verder vinden de medewerkers het wenselijk dat er een informatie boekje geproduceerd wordt voor de partijen waarin vermeld wordt waar zij heen moeten met juridische vragen. Denk hierbij aan vermogensrechtelijke situaties. Tijdens de interviews met de ambtenaren van de burgerlijke stand heb ik hun een (concept) beslisboom voorgelegd. Zij vonden deze beslisboom overzichtelijk en vonden het duidelijk wat de voorwaarden zijn om te kunnen scheiden. Deze beslisboom heb ik aangepast in twee beslisbomen en die is te vinden in hoofdstuk 4. Aan de hand van de interviews is een definitieve werkinstructie opgesteld en de twee beslisbomen gemaakt. De werkinstructie bestaat uit: verzoek tot echtscheiding (die aan de balie gedaan moet worden), aanmaken van het dossier (waarbij de beslisbomen doorlopen worden), uitspreken van de echtscheiding (nieuwe afspraak maken met de partijen en aan de balie de echtscheiding definitief uitspreken) en het verrichten van administratieve werkzaamheden. Verder is in hoofdstuk 4 de oorsprong van de voorwaarden besproken en waar deze voorwaarden in de wet komen te staan. De resultaten van het onderzoek zijn dat de ambtenaren van de burgerlijke stand genoeg expertise hebben om de echtscheiding te kunnen uitspreken. De procedure tot echtscheiding treft veel overeenkomsten met drie andere procedures. Doordat de werkinstructie veel overeenkomsten heeft met andere werkinstructies is er niks nieuws voor de ambtenaren van de burgerlijke stand en is het draagvlak groter, procedure logischer en is er een grotere bewustwording. Als aanbevelingen raad de auteur de gemeente Amstelveen aan om bij het invoeren van toekomstige wetten frequent contact op te nemen met de afdeling juridische zaken, zodat zij samen kunnen werken over het te voeren beleid. Vanuit de interviews is ook gebleken dat de ambtenaar het wenselijk acht dat de partijen minimaal twee keer aan de balie verschijnen om te beoordelen of er sprake is van dwang. Vervolgens raad de auteur de gemeente aan dat zij zorgen voor een training, zodat de ambtenaren van de burgerlijke stand op de hoogte zijn van de nieuwe wet en moet er een instructie boekje ontwikkeld worden over de vermogensrechtelijke kant van de echtscheiding, zodat partijen niet benadeeld worden en zij informatie kunnen inwinnen.