Ter discussie

Sietske Dijkstra: Kwetsbaar voor seksueel misbruik, en dan?

Door Sietske Dijkstra, lector huiselijk geweld en hulpverlening in de keten, Expertisecentrum Veiligheid, Avans

 

Seksueel misbruik wordt vaak beschouwd als een vorm van machtsmisbruik waarin een pleger zijn of haar autoriteit of macht gebruikt, de fysieke integriteit van een ander aantast, en misbruik maakt van diens afhankelijkheid en kwetsbaarheid. Vaak komt er psychische druk en dreiging aan te pas, soms wordt er ook fysiek geweld gebruikt om het seksuele contact af te dwingen of de ander te vernederen.
Sinds het baanbrekende onderzoek van Draijer(1) naar seksueel misbruik van meisjes door verwanten uit 1988, is het besef gegroeid dat kinderen en jongeren, en dan meisjes nog vaker dan jongens,(2) kwetsbaar zijn voor seksueel misbruik. Hoe jonger het kind, des te kwetsbaarder het is en des te moeilijker het zich teweer kan stellen tegen het misbruik.

 

Kwetsbare groepen

Misbruik doet zich ook voor buiten familieverband. Nu wordt duidelijk dat ook kwetsbare groepen in instellingen extra bescherming verdienen tegen seksueel misbruik en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Zowel kinderen als volwassenen met fysieke, verstandelijke of psychische beperkingen lopen meer risico om misbruikt te worden. Zoals uit onderzoek van Van Berlo en anderen blijkt, vergroot de beperking het gevaar.(3) Deze volwassenen zijn fysiek of mentaal minder weerbaar. Ze zijn afhankelijk van zorg. Ook schatten zij situaties en anderen vanwege hun beperking soms anders in. Of ze hebben grote behoefte aan aandacht en nemen in ruil voor een vriendelijke benadering seks tegen hun zin op de koop toe. Het is bovendien moeilijk om bij volwassenen met een psychische beperking in een instelling vast te stellen of het seksueel overschrijdende gedrag echt heeft plaatsgehad. Toch moeten de ervaringen van deze mensen serieus genomen worden. Van Hintum schrijft: ‘Cliënten kunnen bij al hun klachten op ondersteuning van pvp’en rekenen. Pvp’en stellen nooit de vraag of die klachten kunnen voortkomen uit een ziektebeeld.’(4, p.204) Het lijden van de cliënt is dan uitgangspunt, niet de vraag om welke feiten het hier ging.
Een andere kwetsbare groep die extra bescherming verdient, is de groep uit huis geplaatste kinderen, dikwijls met een voorgeschiedenis van mishandeling en verwaarlozing. Hierover schrijft Rieke Samson.(5)

 

Plegers

Wie zijn nu de plegers van het misbruik? Ook daar is sprake van een uitdijende en diverse groep. De eerste categorie is de professional. Robert M. , een recent huiveringwekkend voorbeeld, maakte in de kinderopvang misbruik van veel heel jonge kinderen die aan hem waren toevertrouwd. Verder zijn plegers afkomstig uit intieme kring: ouders, broers, partners en andere verwanten. Verstandelijk beperkte vrouwen in de vrouwenopvang vertellen bijvoorbeeld dat ze door hun partners gedwongen zijn tot seks en pornografie.(6)
Plegers onder groepsgenoten vormen een derde substantiële categorie. Dit misbruik vindt plaats zowel bij jeugdigen als bij volwassenen in residentiële setting, soms in groepsverband. In leefgroepen doet zich gewenste en ongewenste seks voor. Brits onderzoek laat zien dat seksueel grensoverschrijdend gedrag vaak voorkomt in de residentiële jeugdzorg.(7)

 

Alert zijn en bespreekbaar maken

Om deze ongewenste seks bespreekbaar te maken dienen hulpverleners vragen te stellen, alert te zijn op signalen en aandacht te schenken aan de seksuele ontwikkelingen van jongeren en aan de uiteenlopende reacties op het misbruik. In dit proces is het cruciaal om de wegmoffelende cultuur van instellingen te doorbreken. Wanneer je pijnlijke en moeilijke vragen stelt moet je oprecht willen weten wat er aan de hand is. Kernbegrippen zoals het bespreekbaar maken van en bescherming tegen misbruik dienen inhoud te krijgen en in concreet handelen te worden vertaald.

Vlaggensysteem

Het door Sensoa en Movisie ontwikkelde Vlaggensysteem helpt professionals om woorden te vinden en een heldere gedragslijn te bepalen in gesprekken over plezierige en ongewenste seks van kinderen en jongeren. Een groene vlag staat voor gezond seksueel gedrag en experimenteergedrag; een rode vlag vereist actie.(8) Met deze methode kunnen hulpverleners seksueel en/of grensoverschrijdend gedrag of ook misbruik van jeugdigen duiden en bijsturen. Ze doen dit aan de hand van zes criteria: vragen over vrijwilligheid, wederzijdse toestemming, gelijkwaardigheid, zelfrespect en vragen of het gedrag leeftijds- en contextadequaat is. Deze criteria bieden ondersteuning bij het handelen en helpen om seksueel grensoverschrijdend gedrag eerder op te sporen en te voorkomen. Het vlaggensysteem stimuleert alert en weerbaar gedrag van jongeren bij grensoverschrijdend gedrag en seksueel misbruik en geeft professionals gereedschap en normen om met seksueel misbruik en vermoedens om te gaan en gedrag te beïnvloeden.

 

Literatuur

1 Draijer, N. (1988). Seksueel misbruik van meisjes door verwanten. Een landelijk onderzoek naar de omvang, de aard, de gezinsachtergronden, de emotionele betekenis en de psychische en psychosomatische gevolgen. Den Haag: Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid; 1988.
2 Dijkstra, S. (1996). Bij stukjes en beetjes. Mannen die als kind seksueel misbruikt zijn. Utrecht: TransAct; 1996.
3 Berlo W van, Haas S de, Oosten N van, et al. Beperkt weerbaar. Een onderzoek naar seksueel geweld bij mensen met een lichamelijke, zintuiglijke of verstandelijke beperking. Utrecht: Rutgers WPF/Movisie; 2011.
4 Hintum M van. (2012). Seksueel misbruik in de ggz: een schimmige toestand. MGv 2012; 67(4): 204-207.
5 Samson R. Seksueel misbruik bij kinderen onder toezicht van de overheid. www.mgv-online.nl/debat_artikel/10/Rieke-Samson-Seksueel-misbruik-bij-kinderen-onder-toezicht-van-de-overheid.
6 Jongh E de. (2010). Kwetsbaarheid overbrugd. Een verkennend onderzoek naar de zorgbehoeften van cliënten met een licht verstandelijke beperking en hun kinderen in de vrouwenopvang. Breda: Avans; 2010.
7 Green L., Mason H. (2002). Adolescents who sexually abuse and residential accommodation: Issues of risk and vulnerability. British Journal of Social Work 2002; 32, (2): 149-168.
8 Frans E, Frank T. (2012). Vlaggensysteem. Praten met kinderen en jongeren over seks en seksueel grensoverschrijdend gedrag, Antwerpen/Apeldoorn: Sensoa, Garant; 2012. Tweede druk.

 

Dit is een commentaar op het artikel ‘Seksueel geweld tegen mensen met een beperking' van Willy van Berlo e.a., in MGv 2012-4

Zoeken in MGv archief
Nr 6, september 2012
Nieuwsbrief 
reageren 

Reageer op inhoud

Lees verder
Boeken