Samenvatting

Dit onderzoeksrapport maakt deel uit van de afstudeeropdracht ‘herbestemming Bussumse watertoren’. Deze is geschreven in opdracht van VOCUS architecten bna, die deel uitmaakt van het Bussums watertoren collectief (BWC). Het Bussums watertoren collectief is een samenwerking van vier bedrijven die gezamenlijk de herbestemming van de watertoren ontwikkelen en zelf voor een deel de watertoren als huisvesting willen gebruiken. Ik heb als architectuurstudent aan de Hogeschool van Utrecht vanaf de initiatieffase tot de bouwaanvraagfase mogen ontwerpen aan dit uitdagende en zeer leerzame project.
De volgende vraag staat in dit onderzoek centraal: ‘Hoe ontwerp ik een eigentijds bedrijfs-verzamelkantoor dat als meest duurzame kantoorgebouw van Nederland de toekomst in gaat?’
Het doel is het ontwerpen van een bedrijfsverzamelgebouw met als uitgangspunt de Bussumse watertoren. Het ontwerp dient aan vele criteria te voldoen, maar moet bovenal een financieel haalbaar plan worden. Dit betekent echter niet dat er geen ruimte is voor innovatie in vormgeving en techniek.
Wij hebben nadrukkelijk gekozen om het project een bedrijfsverzamelgebouw te noemen en niet een kantoorgebouw. Met een bedrijfsverzamelgebouw willen we de toekomstige samenwerking van de potentiële huurders benadrukken. De samenwerking denken wij te kunnen stimuleren door het situeren van gezamenlijke ruimtes in het ontwerp, dit zijn ruimtes in de vorm van een kantine, vergaderruimtes en stilteruimtes. Hierdoor komen verschillende bedrijven met elkaar in contact en kunnen zij kennis met elkaar uitwisselen. Ook een centrale receptie en/of telefoniste bevordert de samenwerking en verlaagt bovendien de bureaukosten voor de kleinere ondernemers.
Er zijn eerder plannen ontwikkeld voor de herbestemming van de Bussumse watertoren. Door meerdere oorzaken bleken eerder ontwikkelde plannen niet haalbaar. Een belangrijke oorzaak was dat er te weinig of geen verhuurbaar oppervlak in de modellen ontwikkeld werd. Om de nieuwe plannen meer kans van slagen te geven, is een minimum van 1650m² verhuurbaar oppervlak gecreëerd.
Tijdens het ontwerpen kwam, onder andere door gesprekken met mevr. V. Meijer, stedenbouwkundige van de gemeente Bussum, naar voren dat er geen grote verticale bouwvolumes naast de toren geplaatst mochten worden. Hierdoor zal het nieuwe bouwvolume te veel gaan concurreren met de toren. Het extra verhuurbaar oppervlak zal elders op het perceel gesitueerd moeten worden.
Nadat het programma van eisen en de randvoorwaarden van het nieuwe plan enigszins bekend waren, ben ik gestart met ontwerpen. Ik heb vele modellen onderzocht en uitgetekend waarin steeds naar voren kwam dat het verticale trapsport in de vorm van trappen en liften beter niet in de ‘bestaande’ toren gesitueerd kan worden. Wanneer de trappen en/of lift in de ‘bestaande toren’ gesitueerd worden, zal er te weinig verhuurbaar oppervlak in de toren overblijven. Ook het vluchten bij brand en/of calamiteiten wordt dan een dure en gecompliceerde aangelegenheid.
De ‘bestaande’ toren alleen voorziet ons niet van voldoende vloeroppervlak, er zal een tweede bouwvolume gebouwd moeten worden. Dit bouwvolume zal ongeveer 800m² netto vloeroppervlak moeten krijgen. Gezamenlijk met de toren zal ongeveer 1500m² netto vloeroppervlak benodigd zijn om het project bij een looptijd van 30 jaar rendabel te maken.
Dit heeft het schema van figuur 1 opgeleverd:
A = bestaande deel van de toren;
B = nieuw te bouwen kop;
C = nieuw te bouwen stijgkern, verticaal transport;
D = nieuw te bouwen paviljoen, circa 800m² V.V.O.

De duurzaamheid van het project is een belangrijke ontwerpfactor. Op alle fronten willen we zo duurzaam mogelijk bouwen maar de belangrijkste maatregelen zitten in het energieprestatiegedrag. We willen een zogenaamd 0-energie project realiseren. Dit wordt gerealiseerd door een grote zonneboiler aan de zuidgevel te situeren, deze zal voornamelijk in de zomermaanden zonne-energie omzetten in warmte. Om deze warmte in de winter te kunnen gebruiken wordt deze opgeslagen. Het waterbassin dat zich in de huidige watertoren bevindt, wordt ingegraven en functioneert als buffervat. Berekeningen hebben aangetoond dat dit systeem nagenoeg alle benodigde warmte levert. Het energieverbruik in de vorm van elektra willen we terugwinnen door een aantal windmolens op de nieuwe watertoren te plaatsen. Verder zal een helofytenfilter een rioolaansluiting overbodig maken. Ook de materialisering is een belangrijk aspect als het gaat om duurzaamheid; hier zullen we dan ook op een slimme en verantwoorde manier mee om moeten gaan. Om aan te kunnen tonen dat de nieuwe Bussumse watertoren het meest duurzame gebouw van Nederland wordt, zal een Creencalc+ berekening gemaakt worden.
 Helofytenfilter, een natuurlijke waterzuivering in de vorm van vijverpartijen en planten.
 Creencalc+, een computerprogramma waarmee men gebouwen op duurzaamheid kan testen.