Samenvatting

Meer en meer kinderen krijgen de diagnose autisme spectrum stoornis.1 Mede door de huidige diagnostische instrumenten worden momenteel meer kinderen met autisme gediagnosticeerd dan kinderen met diabetes, kanker en AIDS bij elkaar. Naar schatting hebben 35 miljoen mensen over de gehele wereld een stoornis in het autistisch spectrum.
Kunst is volgens de Onderwijsraad van belang voor het persoonlijke welbevinden. De Taakgroep Cultuureducatie beschrijft in het eindrapport Hart(d) voor Cultuur! (2003): ‘Door kunsteducatie worden leerlingen in staat gesteld om met verschijnselen om te gaan die ingewikkeld, meerduidig, metaforisch en emotioneel zijn’. Zij worden door middel van kunsteducatie uitgedaagd en gestimuleerd om hun wereld te vergroten en hun (vaak onvermoede) mogelijkheden te ontdekken. Terreinen die voor kinderen met autisme moeilijk zijn. Daarom is het van vitaal belang dat juist zij in de gelegenheid worden gesteld om zich door middel van creativiteit en verbeelding te ontwikkelen.
Voor leerlingen met autisme schieten scholen als paddenstoelen uit de grond. Er zijn al veel onderwijsstrategieën en gedragmanagement systemen ontwikkeld om voor deze kinderen onderwijs op maat aan te bieden. Alleen zijn deze verworvenheden nog niet ontsloten voor docenten kunsteducatie die werkzaam zijn voor deze bijzondere doelgroep. In het onderwijs voor deze leerlingen ligt momenteel de nadruk veelal op cognitieve vakken en het aanleren van vaardigheden. De rol die kunstvakken kunnen spelen in het leven van kinderen en jongeren, wordt al snel over het hoofd gezien. Kunstdocenten zijn bovendien niet opgeleid in het lesgeven van kinderen met een beperking.
Kunst biedt leerlingen een kans om hun eigen visie, gedachten en gevoelens te verkennen, vorm te geven en om te communiceren. Lessen kunst bieden volop gelegenheid tot het hebben van levensechte leermomenten vanuit concrete materialen. Het biedt een omgeving die het verkennen van grenzen uitlokt. Kunsteducatie is bij uitstek een gebied waar vaardigheden als creatief denken en het oplossen van problemen aan de orde komen. Kunstdocenten kennen de transformerende kracht van kunst. Tegelijkertijd zijn zij zich bewust van hoe weinig zij weten van de ‘beperkingen’ die hun leerlingen hebben. (Dunn- Snow, D'Amelio, 2000). Voor kunstdocenten is kunst een leergebied. Toch heeft kunsteducatie volgens docenten therapeutische aspecten en ‘de beste kunstdocenten zullen de behoeften van hun leerlingen zich te bekwamen zo breed mogelijk stimuleren’. (Rubin, 1982)
In creatieve therapie wordt kunst daarentegen ingezet als een middel met een therapeutisch doel.
De vraagstelling van dit onderzoek is of docenten kunsteducatie hun voordeel kunnen doen met een samenwerking met creatief therapeuten en vice versa.
Als moeder van een kind met autisme heb ik vele jaren kunnen ervaren hoe het kunsteducatieve veld niet of nauwelijks structureel vertegenwoordigd is in het speciaal onderwijs. Tevens heb ik bij mijn werkzaamheden voor Stichting Papageno2 enige vertrouwdheid gekregen met het veld van de creatieve therapie, zoals de positieve bijdrage van muziektherapie.
1 Afwisselend wordt in de tekst gesproken over kinderen/leerlingen met autisme of autisme spectrum stoornis. In beide gevallen wordt dezelfde ontwikkelingsstoornis bedoeld.
2 Stichting Papageno steunt ouders en begeleiders van kinderen met autisme bij het vinden van een passende aanpak voor hun kind (zie ook websites)
Dat deze aanpak op diverse creatieve terreinen doel treft, bewijst het kunstproject ’Ontmoeten’3, een initiatief van Stichting Papageno en het Muziekcentrum van de Omroep. In een gezamenlijk project werkten leerlingen, met én zonder autisme samen met kunstdocenten en creatief therapeuten aan één muziektheaterstuk waarin tekst, voordracht, beweging, beeldende kunst en muziek waren geïntegreerd.